فرش، یکی از نفیس‌ترین دست بافته‌های ایرانی، از دیرباز در خانه‌های ایرانیان زینت‌بخش محافل و گرمابخش وجودشان بوده است. در خلق این هنر فاخر، ظرافت و ذوق هنرمندان ایرانی با تار و پود فرش در هم آمیخته می‌شود و نقش‌ها و نگاره‌های بدیعی را بر بستر آن نقش می‌بندد.
اما تار و پود فرش چیست و چه نقشی در خلق این هنر فاخر ایفا می‌کنند؟ در این مقاله قصد داریم تا شما را با تفاوت تار و پود فرش و روش های تشخیص این دو ازهم آشنا کنیم و به تفاوت فرش دستبافت و ماشینی بپردازیم. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
تعریف تار فرش
در دنیای پرنقش و نگار قالی ایرانی، تارها نقش اساسی در خلق زیبایی فرش بر عهده دارند. این نخ‌های عمودی که همچون استخوان‌بندی فرش عمل می‌کنند، بستر را برای نقش‌آفرینی پودها و خلق نقوش و نگار ایرانی فراهم می‌آورند.
جنس تار فرش، معمولا از پنبه یا ابریشم است. پنبه به دلیل استحکام و قیمت مناسب، رایج‌ترین تار مورد استفاده در قالیبافی است. ابریشم نیز به دلیل لطافت و ظرافت، در فرش‌های نفیس و با تراکم بالا کاربرد دارد.
تعداد تارها در هر متر مربع فرش، تراکم نامیده می‌شود. هرچه تراکم تار بیشتر باشد، فرش ظریف‌تر و بادوام‌تر خواهد بود. فرش‌های با تراکم بالا، به اصطلاح “فشرده” هستند و از ظرافت و زیبایی چشمگیری برخوردارند.
تارها به دور دار قالی پیچیده می‌شوند و بافنده با ظرافت و تبحر، گره‌ها را به تارها می‌زند. با ظرافت و تبحر دست‌های بافندگان، نقوش و نگار ایرانی بر تار و پود جان می‌گیرند و فرش ایرانی را به عنوان یکی از نفیس‌ترین دستبافته‌های جهان به نمایش می‌گذارند.
تعریف پود فرش
پودها، نخ‌هایی افقی هستند که در جهت عمود بر تارها، در بین آنها بافته می‌شوند. جنس پود، ظرافت و ضخامت آن، نقشی اساسی در استحکام، لطافت و درخشندگی فرش ایفا می‌کند. از پنبه و ابریشم گرفته تا پشم و کرک، هر کدام حسی منحصر به فرد به فرش می‌بخشند. پودها با عبور از بین تارها و گره خوردن به دور آنها، استحکام و انسجام فرش را تضمین می‌کنند.
تراکم و ظرافت پودها، در تعیین ظرافت و زیبایی فرش نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. پود، راز ماندگاری قالی است. هر چه از نخ‌های مرغوب‌تر و با ظرافت بیشتر بافته شده باشد، فرش در برابر گذر زمان و فرسایش مقاوم‌تر خواهد بود. درک اهمیت پود، گامی مهم در شناخت ارزش و اصالت یک فرش است.
تفاوت تار و پود فرش ابریشم
فرش‌های ابریشمی، از جمله نفیس‌ترین و ارزشمندترین فرش‌های ایرانی هستند. تفاوت تار و پود فرش ابریشم به شرح زیر است.
فرش تار ابریشم: در این نوع فرش، تارها از جنس ابریشم و پودها از جنس پشم هستند. این ترکیب، فرش را مقاوم‌تر و در عین حال ظریف‌تر می‌کند. سطح فرش تار ابریشم به دلیل پودهای پشمی، کمی ناهموار است و درخشندگی فرش‌های تمام ابریشم را ندارد.
فرش تار و پود ابریشم: در این نوع، هم تارها و هم پودها از ابریشم هستند. ظرافت و درخشندگی بی‌نظیر این فرش‌ها، آنها را به گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده به عنوان تابلو فرش یا در دکوراسیون‌های لوکس تبدیل می‌کند. با این حال، به دلیل نازکی و لطافت بالا، برای استفاده‌های روزمره چندان مناسب نیستند.
تفاوت تار و پود فرش ماشینی با دستباف
تار و پود، ارکان اصلی هر فرشی هستند که در هم تنیده شده و نقشه زیبایی را روی زمین ایجاد می‌کنند. اما تفاوت‌هایی ظریف در جنس، نحوه بافت و نقشه نهایی این دو عنصر در فرش‌های ماشینی و دستباف وجود دارد که در این قسمت از مقاله به بررسی تفاوت تار و پود فرش ماشینی با دستبافت می‌پردازیم.
جنس: در فرش‌های دستباف، تار و پود اغلب از جنس ابریشم، پشم و یا پنبه هستند. ابریشم به دلیل لطافت و درخشندگی، پشم به دلیل استحکام و عایق حرارتی بودن و پنبه به دلیل قیمت مناسب و دسترسی آسان، هر کدام در فرش‌های دستباف کاربرد دارند. در مقابل، در فرش‌های ماشینی از الیاف مصنوعی مانند اکریلیک، پلی پروپیلن و پلی استر بیشتر استفاده می‌شود. این الیاف به دلیل قیمت پایین‌تر و مقاومت بیشتر در برابر رطوبت و پارگی، برای تولید انبوه فرش ماشینی مناسب‌تر هستند.
نحوه‌ی بافت: بافت فرش دستباف، هنری ظریف و زمان‌بر است که با دستان هنرمند بافنده و به کمک ابزار ساده‌ای مانند دار قالی، قلاب و شانه انجام می‌شود. در این روش، تارها به طور عمودی بر روی دار قالی نصب شده و سپس پودها به صورت افقی در بین تارها عبور داده می‌شوند و با گره‌هایی ظریف در جای خود محکم می‌شوند. در مقابل، فرش‌های ماشینی با استفاده از ماشین‌های بافندگی اتوماتیک بافته می‌شوند. در این روش، تارها از پیش بر روی غلطک‌های دستگاه قرار گرفته و سپس توسط سوزن‌های مخصوص، پودها در بین تارها قرار گرفته و گره زده می‌شوند.
نقشه: نقشه فرش دستباف، غالباً برگرفته از ذوق و خلاقیت هنرمند بافنده است و از نقوش سنتی و اصیل ایرانی الهام گرفته می‌شود. در حالی که نقشه فرش ماشینی توسط طراحان و با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری طراحی می‌شود و تنوع طرح و نقش در آنها بسیار بیشتر است.
راه تشخیص تار از پود چگونه است؟
تشخیص تفاوت تار و پود فرش، مهارتی ظریف است که در صنایع نساجی، خیاطی و حتی زندگی روزمره نیز کاربرد دارد. دانستن تفاوت تار و پود فرش، به شما در درک بهتر ساختار فرش، تشخیص جنس و کیفیت و حتی مراقبت صحیح از آن کمک می‌کند.
برای تشخیص تفاوت تار و پود فرش روش‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
بررسی ظاهری: تارها به طور معمول صاف‌تر و کشیده‌تر به نظر می‌رسند، در حالی که پودها ممکن است کمی خمیده یا چروکیده باشند.
لمس کردن: تارها معمولا سفت‌تر و زمخت‌تر از پودها هستند.
کشیدن نخ‌ها: با کشیدن ملایم پارچه در جهت‌های مختلف، تارها به دلیل استحکام بیشتر، کمتر جابجا می‌شوند.
آزمایش با نور: اگر پارچه را مقابل نور بگیرید، تارها به دلیل ضخامت بیشتر، نور کمتری از خود عبور می‌دهند.
سوالات متداول
چه عواملی بر کیفیت تار و پود فرش تاثیر می‌گذارند؟
جنس الیاف، ظرافت نخ‌ها، استحکام و انعطاف‌پذیری، از جمله عواملی هستند که بر کیفیت تار و پود فرش تاثیر می‌گذارند.
کدام نوع فرش، تار و پود بهتری دارد؟
به طور کلی، فرش‌های ابریشمی و دستباف، از تار و پود مرغوب‌تر و باکیفیت‌تری نسبت به فرش‌های ماشینی و یا فرش‌هایی که از الیاف مصنوعی بافته شده‌اند، برخوردار هستند.
چگونه می‌توان از فرش‌های با تار و پود مرغوب نگهداری کرد؟
شستشوی اصولی و دوره‌ای فرش، عدم قرار دادن فرش در معرض نور مستقیم خورشید و رطوبت، استفاده از محافظ فرش، از جمله روش‌هایی هستند که می‌توان با استفاده از آنها از فرش‌های با تار و پود مرغوب نگهداری کرد.
